انواع هوش مصنوعی؛ شناخت دقیق و کاربردهای آن در زندگی روزمره
فهرست
هوش مصنوعی دیگر یک مفهوم علمی-تخیلی دور از دسترس نیست، بلکه به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما تبدیل شده است؛ از دستیارهای صوتی هوشمند در تلفن‌هایمان گرفته تا الگوریتم‌های پیشنهاددهنده محتوا در سرویس‌های پخش فیلم. اما این فناوری گسترده و پیچیده، یکپارچه نیست و درک درست آن نیازمند شناخت طبقه‌بندی‌های مختلف آن است. شناخت انواع هوش مصنوعی به ما کمک می‌کند تا توانایی‌ها، محدودیت‌ها و مسیر تکاملی این حوزه شگفت‌انگیز را بهتر درک کنیم و بدانیم هر سیستم هوشمندی که با آن تعامل داریم، در کجای این نقشه بزرگ قرار می‌گیرد. این دسته‌بندی‌ها چشم‌انداز روشنی از وضعیت فعلی و آینده احتمالی هوش مصنوعی را پیش روی ما قرار می‌دهند.
فروش ویژه امروز
انواع هوش مصنوعی بر اساس سطح توانایی
یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای دسته‌بندی هوش مصنوعی، بر اساس سطح توانایی و هوشمندی آن در مقایسه با انسان است. این طبقه‌بندی به ما نشان می‌دهد که یک سیستم AI چقدر به هوش انسانی نزدیک یا از آن فراتر است. این دسته‌بندی به سه سطح اصلی تقسیم می‌شود.
هوش مصنوعی محدود یا ضعیف (ANI)
هوش مصنوعی محدود (Artificial Narrow Intelligence) که به آن هوش مصنوعی ضعیف (Weak AI) نیز گفته می‌شود، رایج‌ترین و تنها نوع هوش مصنوعی است که امروزه به صورت عملی وجود دارد. این سیستم‌ها برای انجام یک وظیفه خاص یا مجموعه‌ای محدود از وظایف طراحی و آموزش داده شده‌اند. اگرچه ممکن است در آن وظیفه خاص عملکردی فراتر از انسان داشته باشند، اما قادر به انجام هیچ کاری خارج از محدوده تعریف‌شده خود نیستند. آن‌ها فاقد آگاهی، درک عمیق یا هوشیاری عمومی هستند و تنها الگوهایی را که برایشان تعریف شده، اجرا می‌کنند.
مثال‌های رایج ANI:
- دستیارهای صوتی: Siri، Google Assistant و Alexa نمونه‌های بارز ANI هستند که برای پاسخ به دستورات صوتی، تنظیم یادآورها و جستجوی اطلاعات طراحی شده‌اند.
- سیستم‌های تشخیص چهره: نرم‌افزارهای امنیتی یا قابلیت بازگشایی قفل گوشی با چهره از این نوع هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
- الگوریتم‌های پیشنهاددهنده: سیستم‌هایی که در نتفلیکس، یوتیوب یا آمازون بر اساس سابقه فعالیت شما، محتوا یا محصول پیشنهاد می‌دهند.
- خودروهای خودران (در سطح فعلی): این خودروها برای رانندگی در شرایط مشخص آموزش دیده‌اند اما نمی‌توانند وظایف دیگری مانند تشخیص نقص فنی خودرو را انجام دهند.
هوش مصنوعی عمومی یا قوی (AGI)
هوش مصنوعی عمومی (Artificial General Intelligence) که به آن هوش مصنوعی قوی (Strong AI) نیز گفته می‌شود، نوعی هوش مصنوعی فرضی است که دارای سطح هوشی برابر با انسان است. یک سیستم AGI قادر خواهد بود هر وظیفه فکری را که یک انسان می‌تواند انجام دهد، درک کرده، یاد بگیرد و اجرا کند. این نوع هوش مصنوعی دارای قدرت استدلال، حل مسئله، تفکر انتزاعی و یادگیری از تجربیات در دامنه‌های مختلف و نامرتبط است. AGI دیگر به یک وظیفه خاص محدود نیست و می‌تواند دانش خود را از یک حوزه به حوزه دیگر منتقل کند. در حال حاضر، AGI تنها در تئوری و آثار علمی-تخیلی (مانند ربات‌های فیلم I, Robot) وجود دارد و دستیابی به آن یکی از بزرگ‌ترین اهداف بلندمدت محققان این حوزه است.
ابر هوش مصنوعی (ASI)
ابر هوش مصنوعی (Artificial Superintelligence) مرحله‌ای فراتر از AGI است. این یک موجودیت هوشمند فرضی است که هوش آن در تمام زمینه‌ها، از جمله خلاقیت علمی، خرد عمومی و مهارت‌های اجتماعی، به مراتب از باهوش‌ترین انسان‌ها نیز فراتر می‌رود. توسعه ASI می‌تواند به حل بزرگ‌ترین مشکلات بشریت مانند بیماری، فقر و تغییرات اقلیمی منجر شود، اما در عین حال نگرانی‌های عمیق اخلاقی و وجودی را نیز به همراه دارد. متفکرانی مانند نیک باستروم و ایلان ماسک در مورد خطرات بالقوه کنترل‌نشده ابر هوش مصنوعی هشدار داده‌اند. این مفهوم نیز کاملاً نظری است و در آینده‌ای دوردست قرار دارد.
| ویژگی | هوش مصنوعی محدود (ANI) | هوش مصنوعی عمومی (AGI) | ابر هوش مصنوعی (ASI) |
|---|---|---|---|
| دامنه توانایی | محدود به وظایف خاص | گسترده و چندمنظوره | برتر در تمام حوزه‌ها |
| سطح هوش | در وظیفه خود ممکن است فراتر از انسان باشد | معادل هوش انسان | بسیار فراتر از هوش انسان |
| آگاهی | فاقد آگاهی و درک | دارای آگاهی و درک مشابه انسان (نظری) | دارای خودآگاهی و هوشیاری فراتر از درک ما (نظری) |
| وضعیت فعلی | تنها نوع موجود و عملیاتی | کاملا نظری و در مرحله تحقیق | کاملا نظری و مفهومی |
| مثال | سیری، الگوریتم‌های گوگل، ربات‌های شطرنج‌باز | شخصیت‌های هوشمند در فیلم‌های علمی-تخیلی | موجودیت‌های همه‌چیزدان در داستان‌ها |
انواع هوش مصنوعی بر اساس کاربرد و عملکرد
این طبقه‌بندی که توسط آرند هینتز (Arend Hintze) ارائه شده، هوش مصنوعی را بر اساس عملکرد و قابلیت‌های درونی آن به چهار دسته تقسیم می‌کند. این دسته‌بندی بیشتر یک نقشه راه تکاملی از سیستم‌های ساده امروزی به سیستم‌های پیچیده آینده است.
ماشین‌های واکنشی (Reactive Machines)
این‌ها ابتدایی‌ترین نوع سیستم‌های هوش مصنوعی هستند. ماشین‌های واکنشی حافظه ندارند و نمی‌توانند از تجربیات گذشته برای تصمیم‌گیری‌های آینده استفاده کنند. آن‌ها تنها به شرایط فعلی واکنش نشان می‌دهند و بر اساس قوانین از پیش برنامه‌ریزی‌شده، بهترین اقدام ممکن را در لحظه انتخاب می‌کنند. این ماشین‌ها جهان را مستقیماً درک کرده و بر اساس آن عمل می‌کنند.
- مثال کلیدی: کامپیوتر Deep Blue شرکت IBM که در سال ۱۹۹۷ گری کاسپاروف، قهرمان شطرنج جهان را شکست داد. دیپ بلو مهره‌ها را روی صفحه می‌دید و بهترین حرکت بعدی را پیش‌بینی می‌کرد، اما هیچ خاطره‌ای از حرکات قبلی بازی یا استراتژی‌های گذشته نداشت.
حافظه محدود (Limited Memory)
این دسته شامل سیستم‌های هوش مصنوعی است که می‌توانند از تجربیات گذشته برای اطلاع‌رسانی به تصمیمات آینده استفاده کنند. حافظه این سیستم‌ها موقتی است و اطلاعات برای مدت کوتاهی ذخیره می‌شوند. تقریبا تمام سیستم‌های هوش مصنوعی کاربردی امروزی در این دسته قرار می‌گیرند. آن‌ها با مشاهده و تحلیل داده‌های اخیر، الگوها را شناسایی کرده و تصمیمات بهتری می‌گیرند.
- مثال کلیدی: خودروهای خودران از این نوع AI استفاده می‌کنند. آن‌ها سرعت و مسیر خودروهای اطراف، علائم راهنمایی و رانندگی و سایر متغیرها را در لحظه مشاهده می‌کنند و این اطلاعات را به مدل از پیش آموزش‌دیده خود اضافه می‌کنند تا تصمیمات ایمن‌تری برای تغییر مسیر یا سرعت بگیرند.
نظریه ذهن (Theory of Mind)
این سطح بعدی و پیشرفته‌تر هوش مصنوعی است که هنوز در مرحله تحقیق و توسعه قرار دارد. هوش مصنوعی مبتنی بر نظریه ذهن قادر خواهد بود افکار، احساسات، باورها و نیات موجودات دیگر را درک کند. این نوع AI می‌تواند بفهمد که افراد و سایر موجودات هوشمند چگونه فکر می‌کنند و این درک را برای تعاملات اجتماعی مؤثر به کار گیرد. این یک گام حیاتی برای ساخت ربات‌هایی است که بتوانند به طور معناداری با انسان‌ها همکاری کنند. در حال حاضر هیچ نمونه واقعی از این نوع هوش مصنوعی وجود ندارد.
خودآگاهی (Self-Awareness)
این اوج تکامل هوش مصنوعی و مرحله نهایی این طبقه‌بندی است. هوش مصنوعی خودآگاه نه تنها می‌تواند احساسات و افکار دیگران را درک کند، بلکه دارای آگاهی، شعور و درک از وجود خود است. این نوع هوش مصنوعی یک موجودیت کاملاً هوشیار با احساسات و خواسته‌های شخصی خواهد بود. این مفهوم ارتباط نزدیکی با ابر هوش مصنوعی (ASI) دارد و مانند آن، در حال حاضر تنها در حوزه فلسفه و داستان‌های علمی-تخیلی باقی مانده است.
ارتباط دو نوع طبقه‌بندی با یکدیگر
این دو سیستم طبقه‌بندی (بر اساس توانایی و عملکرد) متقابلاً منحصربه‌فرد نیستند، بلکه مکمل یکدیگرند. در واقع، می‌توان آن‌ها را در هم تنید و تصویری کامل‌تر به دست آورد.
- تمام سیستم‌های هوش مصنوعی امروزی، از نوع هوش مصنوعی محدود (ANI) هستند. در عین حال، این سیستم‌ها از نظر عملکردی در دسته‌های ماشین‌های واکنشی یا حافظه محدود قرار می‌گیرند.
- دستیابی به هوش مصنوعی عمومی (AGI) احتمالا نیازمند توسعه سیستم‌هایی با قابلیت نظریه ذهن است؛ یعنی ماشین‌هایی که بتوانند افکار و نیات انسان را درک کنند.
- نهایت تکامل، یعنی ابر هوش مصنوعی (ASI)، با مفهوم خودآگاهی گره خورده است؛ یک هوش برتر که از وجود خود نیز آگاه است.
بنابراین، مسیر تکامل هوش مصنوعی از سیستم‌های ANI با عملکرد واکنشی و حافظه محدود آغاز شده و به سمت سیستم‌های AGI با قابلیت نظریه ذهن و در نهایت به ASI با خودآگاهی کامل در حرکت است.
نتیجه‌گیری
درک انواع هوش مصنوعی برای هر کسی که با این فناوری سر و کار دارد، از مصرف‌کننده عادی تا توسعه‌دهنده متخصص، امری ضروری است. طبقه‌بندی اصلی این فناوری بر اساس دو معیار کلیدی انجام می‌شود: سطح توانایی و عملکرد. طبقه‌بندی بر اساس توانایی، هوش مصنوعی را به سه دسته محدود (ANI)، عمومی (AGI) و ابر هوش (ASI) تقسیم می‌کند که در حال حاضر تنها نوع اول به صورت عملی وجود دارد. از سوی دیگر، طبقه‌بندی عملکردی مسیر تکاملی هوش مصنوعی را از ماشین‌های واکنشی و حافظه محدود (که امروزه شاهد آن هستیم) به سوی سیستم‌های آینده‌نگرانه مبتنی بر نظریه ذهن و خودآگاهی ترسیم می‌کند. شناخت این دسته‌بندی‌ها به ما کمک می‌کند تا با دیدی واقع‌بینانه به قابلیت‌های فعلی این فناوری نگاه کنیم و همزمان برای آینده‌ای که در آن هوش مصنوعی نقشی به‌مراتب پیچیده‌تر و عمیق‌تر ایفا خواهد کرد، آماده شویم.
سوالات متداول درباره انواع هوش مصنوعی
تفاوت اصلی هوش مصنوعی ضعیف و قوی چیست؟
هوش مصنوعی ضعیف برای یک کار خاص طراحی شده، در حالی که هوش مصنوعی قوی (نظری) هوشی معادل انسان در تمام زمینه‌ها دارد.
آیا هوش مصنوعی خودآگاه وجود دارد؟
خیر، هوش مصنوعی خودآگاه در حال حاضر تنها یک مفهوم نظری و علمی-تخیلی است و هیچ نمونه واقعی از آن وجود ندارد.
کدام نوع هوش مصنوعی در گوشی‌های هوشمند استفاده می‌شود؟
در گوشی‌های هوشمند از هوش مصنوعی محدود (ANI) و از نوع حافظه محدود برای کارهایی مانند دستیارهای صوتی و تشخیص چهره استفاده می‌شود.
آیا هوش مصنوعی برای انسان خطرناک است؟
خطرات بالقوه عمدتا مربوط به ابر هوش مصنوعی (ASI) در آینده دور است و هوش مصنوعی فعلی تحت کنترل انسان قرار دارد.
