آشنایی با نوروز در ایران باستان
فهرست
نوروز یکی از زیباترین مراسم جشن‌گرفتن آمدن بهار است. طبیعتی که نو می‌شود و دوباره نفس می‌کشد، بهترین فرصت برای شروعی تازه به ما پیشنهاد می‌کند. برای ما که همیشه به دنبال شنبه‌ای برای شروع از نو هستیم، عید و بهار مناسب‌ترین و زیباترین نماد برای آغازی تازه و پر از امید است. در این مطلب، نگاهی به نوروز در ایران باستان خواهیم داشت و با فلسفه این جشن بهاری، بیشتر آشنا می‌شویم. باید بدانیم این عید دوست‌داشتنی از کجا ریشه می‌گیرد و چرا آن را جشن می‌گیریم.
نوروز باستانی چیست؟
در گشت‌وگذار درباره اینکه نوروز باستانی چیست، به نوشته‌های ابوریحان بیرونی می‌رسیم. این دانشمند کم‌نظیر ایرانی درباره نوروز هم اطلاعاتی کامل‌تر از هر منبع دیگری در اختیارمان می‌گذارد. نوشته‌های او درباره عید نوروز، نسبت به منابع دیگر در دسترس کامل‌تر است.
او می‌گوید که قدمت نوروز به پیش از دوران هخامنشیان و مادها می‌رسد. نوروز در ایران باستان نخستین روز فروردین بوده و بیشتر از ۳ هزار سال پیش تاکنون، جشن گرفته می‌شود. این رویداد مهم از سوی یونسکو هم به‌عنوان میراثی فرهنگی و معنوی به ثبت جهانی رسیده است.
نوروز نمادی از آغازی دوباره است و ایرانیان باستان معتقد بوده‌اند که باید هم‌زمان با رویش دوباره جوانه‌ها در طبیعت، شروعی تازه و پرتوان‌تر برای ادامه زندگی در پیش بگیرند. نوروز در باورهای زرتشتی هم ارزشمند است و از اوقات مقدس سال به شمار می‌رود. این جشن زیبا فقط در ایران برپا نمی‌شود و کشورهای دیگری هم آن را پاس می‌دارند:
- جمهوی آذربایجان، ترکمنستان،هند، افغانستان
- تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان،گرجستان
- ازبکستان، پاکستان، چین، هند، آلبانی
- سوریه، عراق، روسیه
نوروز با اعتدال بهاری همراه است؛ یعنی زمانی که خورشید در حرکت ظاهری خود، خط استوا را قطع می‌کند و ساعت‌های روز و شب با هم برابر می‌شوند. در تقویم شمسی، «هرمز روز» یا «اورمزد» نخستین روز سال و ماه فروردین است. در ادامه این مطلب از مجله اسنپ شاپ، از نوروز در ایران باستان بیشتر می‌خوانید.
نوروز در ایران باستان چگونه بوده است؟
واژه نوروز برگرفته از زبان اوستایی است. تحقیقات فراوانی درباره منشأ جشن نوروز در ایران باستان انجام شده است، اما همچنان زمان اصلی پیدایش آن مشخص نیست. بعضی از منابع و روایت‌های تاریخی می‌گویند که ریشه عید به دوران بابلیان می‌رسد. بابلیان هم مردمانی از یک تمدن بسیار قدیمی و باستانی در ناحیه بین‌النهرین بودند.
به نظر می‌رسد که رواج عید نوروز در ایران با حمله کوروش به بابل شروع شده است. لوح‌ها و کتیبه‌های باستانی نشان می‌دهند که این جشن تقریباً از ۲هزار و ۳۴۰ سال پیش شروع شده و مردم بابل آن را جشن می‌گرفته‌اند.
البته ایرانیان از دیرباز، جشن‌های فصلی مختلفی مانند جشن‌های مهرگان و انواع رویدادهای بهاری داشته‌اند، اما شکوه و جذابیت جشن نوروز بابلیان، الها‌م‌بخش آن‌ها برای پاسداشت نوروز بوده است.
نوروز در زمان هخامنشیان
بررسی سنگ‌نوشته‌های دوران هخامنشی نشان می‌دهد که مردمان آن روزگار، نوروز را جشن می‌گرفته‌اند. از زمان کوروش و داریوش در تخت جمشید، جشن‌هایی به مناسبت نوروز برگزار می‌شده و مراسم خاصی مانند پاک‌سازی مکان‌های عمومی و خانه‌های شخصی رواج داشته است.
حتی برخی از تاریخ‌شناسان و محققان می‌گویند که تخت جمشید هم به‌خاطر نوروز ساخته شده است.
نوروز در زمان اشکانیان
چرم‌نوشته‌ها و لوح‌های چوبی قدیمی که از دوران اشکانیان باقی مانده‌اند، نشان می‌دهند که نوروز در این دوران هم اهمیت زیادی داشته است. مردم عادی عید نوروز را جشن می‌گرفته‌اند و برای آن ارزش زیادی قائل بوده‌اند.
نوروز در این دوران اهمیت زیادی برای زنده‌کردن رسوم و فرهنگ ایرانی داشته است. در زمان اشکانیان، هنوز پس‌لرزه‌های تسلط یونانی‌ها بر ایران، ریشه فرهنگ و سنت‌های باستانی را خشک و ناتوان می‌کرده و با نوروز، دوباره جان تازه‌ای به رگ‌های ملیت ایرانی وارد شده است.
نوروز در زمان ساسانیان
گفته می‌شود که جشن نوروز در دوران ساسانیان هم دست‌کم، ۶ روز برگزار می‌شده و آن‌ها نوروز را به دو دسته نوروز کوچک و بزرگ تقسیم می‌کرده‌اند:
- نوروز کوچک: از یکم تا پنجم فروردین.
- نوروز بزرگ: روز ششم فروردین.
در روزهای یکم تا پنجم فروردین، گروه‌ها و اقشار مختلف مردم به دیدار پادشاه می‌رفته‌اند و روز ششم هم متعلق به نزدیکان شاه بوده است.
نوروز بعد از اسلام
بسیاری از جشن‌ها بعد از اسلام در ایران از بین رفتند، اما نوروز با وجود هویت و ماهیت ناب و جذابی که دارد، هرگز از پای درنیامد. این جشن ملی همچنان ادامه پیدا کرد و به بخشی از تاریخ و حافظه فرهنگی سرزمینمان بدل شد:
- در دوران صفوی: مردم با خرید عید نوروز، لباس‌های نو به تن می‌کردند و تمام اقشار در نوروز شاد بودند و جشن می‌گرفتند.
- در دوران قاجار: مراسم نوروز جشن گرفته می‌شد و مردم در طی یک برنامه منظم با شاهان دیدار می‌کردند.
“در دوران قاجار، مراسم و تشریفات مختلفی برای پاسداشت نوروز وجود داشت و مردم از اقشار گوناگون با پادشاه دیدار می‌کردند. یکی از این مراسم در کاخ گلستان برگزار می‌شد.”
مراسم ایرانیان در نوروز باستان چه بوده است؟
هنوز هم نوروز که نزدیک می‌شود، شور و شوق جذابی تمام وجودمان را فرامی‌گیرد. برای تازه‌ترشدن و شروع دوباره، چه جشنی بهتر و زیباتر از نوروزی که با سبزشدن جوانه‌های زیبا همراه است. مراسم نوروز در ایران باستان هم شورانگیز و متنوع بوده است.
شناخت بهتر عید نوروز و ریشه‌های آن، واقعاً جذاب است. آشنایی با آجیل شب عید، فلسفه پشت آن و آداب دیگر، ما را به درک بهتری از گذشته‌هایمان می‌رساند و کمک می‌کند که ابتکار عمل بیشتری برای برگزاری جشن‌های نوروزی پیش رو داشته باشیم.
ظرف، رخت و لباس نو
گردگیری و وسایل خانه‌تکانی، تهیه آذوقه نوروزی بنا به توان مالی، دوخت رخت‌های نو از آداب نوروزی هستند و از گذشته تا همین امروز ادامه دارند. هر سال، ایرانیان همراه با نوکردن لباس‌ها، ظروف خود را هم عوض می‌کرده‌اند. برای همین، کوزه‌های سفالی قدیمی را طی یک مراسم از بام‌ها به پایین پرتاب می‌کرده و کوزه‌ها و ظروف جدید را جایگزین می‌کرده‌اند. این اقدام راهی برای رعایت بهتر بهداشت هم بوده است.
رسم خرید و نوکردن وسایل هنوز هم با ماست و آن را دوست داریم؛ البته با هزینه‌های گزاف امروزی، خرید کمی سخت‌تر شده و باید با روش‌هایی مانند خرید قسطی با استفاده از سرویس اسنپ پی برای خرید عید نوزور استفاده کنیم.
چهارشنبه‌سوری
مراسم «چهارشنبه‌سوری» که ما در چهارشنبه آخر سال برگزار می‌کنیم هم یکی از آداب رفتن به پیشواز نوروز بوده است. مردم روی بام خانه‌ها آتش به پا می‌کرده و هدفشان این بوده که با ایجاد حرارت و گرما به آمدن بهار و بدرقه زمستان سرد کمک کنند.
آشنایی با فلسفه و ایده برای عیدی دادن نوروز و رسومی مانند چهارشنبه‌سوری دریچه‌ای رو به فرهنگ ایرانی باز می‌کند، همان فرهنگی که اغلب به آن می‌نازیم اما از ریشه‌های آن بی‌خبریم.
کاشت سبزه
در کتب و نوشته‌های باقی‌مانده از ابوریحان بیرونی درباره نوروز در ایران باستان گفته شده است که ایرانیان به کاشت سبزه نوروز اهمیت زیادی می‌داد‌ه‌اند. آن‌ها به رشد دانه‌ها نگاه می‌کرده‌اند و نتیجه را نمادی از وضعیت کشت‌وکارشان در سال آینده می‌دانسته‌اند.
ایرانیان با انواع روش های درست کردن سبزه عید و دانه‌های گوناگون، به‌طور نمادین، وضعیت سال پیش رو را پیش‌بینی می‌کرده‌اند. هنوز هم این رسم زیبا ادامه دارد و در کنار پخت شیرینی مخصوص عید نوروز و کارهای دیگر، به بهار شور و نشاطی دوست‌داشتنی می‌دهد.
نوروز در شاهنامه چگونه است؟
در شاهنامه و متن‌های کهن ایرانی هم از نوروز یاد شده است. در شاهنامه از جمشید، یکی از پادشاهان اساطیری ایرانی به‌عنوان بنیان‌گذار عید نوروز نام برده می‌شود.
” نوروز روز پیروزی جمشید در مقابل دیوهاست. دیوها نمادی از سرما، تاریکی، جهل و خشونت هستند. “
عروج چهره‌های مهم دیگر شاهنامه مانند پادشاهانی چون کیخسرو و جمشید هم در نوروز رخ داده است. به‌طور کلی، نگاهی به شاهنامه نشان می‌دهد که فردوسی به نوروز در ایران باستان اشاره داشته و سرنخ‌هایی برای رسیدن به منشأ آن در اختیارمان قرار داده است.
این جشن باستانی بسیار قدیمی و کهن و صاحب ریشه‌ای عمیق است که با داستان‌های اساطیری و دینی (زرتشتی) هم پیوندهایی دارد. کشف نوروز در شاهنامه هم شما را با ادبیات غنی فردوسی بیشتر آشنا می‌کند و هم پرده از اطلاعاتی جذاب درباره تاریخچه نوروز در ایران باستان برمی‌دارد.
در میان مردم نواحی مختلف و اقوام گوناگون، داستان‌های جذاب فراوانی درباره نوروز شنیده می‌شود. مثلاً در نوروز کوردی روز عید را مصادف با زمان پیروزی «کی‌مورس» (همان کیومرث شاهنامه) می‌دانند. کی‌مورس در روز نخست بهار موفق به کشتن اهریمن شده بود.
برای خواندن از تاریخچه نوروز و آگاهی از سنت‌های باستانی می‌توانید نگاهی به کتاب‌های مختلف و شاهنامه داشته باشید. امکان سفارش انواع کتاب در فروشگاه اسنپ شاپ هم وجود دارد.
انداختن سفره هفت‌سین و سیزده‌به‌در
یکی از جذاب‌ترین داستان‌ها و فلسفه‌هایی درباره انداختن سفره هفت‌سین وجود دارد، اشاره به بازگشت ارواح و عزیزان ازدست‌رفته است. ایرانیان قدیم معتقد بوده‌اند که عزیزان جان‌سپرده‌شان در عید به خانه بازمی‌گردند و برای پذیرایی از آن‌ها، تزیین سفره هفت‌سین را فراموش نمی کردند.
هنوز هم با خرید آجیل شب عید و انواع خوراکی‌ها، این رسم را به جا می‌آوریم؛ البته در بیشتر مواقع با فلسفه عیدی دادن در نوروز آشنا نیستیم. در پایان عید هم که جشن سیزده‌به‌در برگزار می‌شده است و ریشه آن به باور ایرانیان به ایزد یا خدای باران بازمی‌گردد.
در این روز، مردم از خانه‌ها بیرون می‌آمده و راهی دشت و صحرا می‌شده‌اند تا از ایزد باران طلب نعمت و بارندگی کنند. با زنده نگه‌داشتن این رسوم و برگزاری آن‌ها، هم از فرهنگ کهن ایرانی پاسداری می‌کنیم و هم نشاط بیشتری به زندگی‌هایمان وارد می‌شود. مثلاً برگزاری جشن‌ها یا پیداکردن ایده هدیه مناسب برای عیدی واقعاً نشاط‌آور و شورآفرین هستند.
سخن آخر
نوروز یکی از زیباترین رویدادهای سالانه است که در آن هم شور دیده می‌شود و هم نشاط، هم ریشه‌های ارزشمندی دینی و تاریخی دارد و هم ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی. با مروری بر نوروز در ایران باستان نگاهمان به این جشن چندین‌وچندساله ارزشمند عمیق‌تر می‌شود. دوام‌آوردن رسومی هزارساله نشان از ارزشمندی آن‌ها دارد. امسال هم با نوروز زیبا و دوست‌داشتنی به پیشواز بهار پرامید می‌رویم. یک سال تازه پیش رو است.
اصلاً نگران نو کردن خانه، خرید پوشاک، هدیه، آجیل و کلیه ملزوماتی که برای نوروز نیاز دارید، نباشید. در فروشگاه اسنپ شاپ هرآنچه برای حفظ و برپایی هرچه بهتر این یادگار ارزشمند گذشتگان‌مان بخواهید، پیدا می‌کنید. از بهترین و معتبرترین فروشگاه‌ها آنلاین سفارش دهید و با امکان خرید قسطی اسنپ پی بدون نگرانی از قیمت‌ها، کالای دلخواه‌تان را سفارش دهید و هزینه‌اش را بدون سود، ضامن، چک یا سفته، در ۴ قسط بپردازید. نوروزتان پیروز!
