علائم خرابی ترموستات خودرو و روش‌های تشخیص آن

ترموستات خودرو، قطعه‌ای کوچک اما حیاتی در سیستم خنک‌کننده موتور است که وظیفه تنظیم دمای بهینه آن را بر عهده دارد. عملکرد نادرست این قطعه می‌تواند زنجیره‌ای از مشکلات، از افزایش مصرف سوخت گرفته تا آسیب‌های جدی و پرهزینه به موتور را به همراه داشته باشد. درک به‌موقع علائم خرابی ترموستات خودرو به شما کمک می‌کند تا قبل از وقوع یک فاجعه مکانیکی، اقدام مناسب را انجام دهید و سلامت بلندمدت خودروی خود را تضمین کنید. این قطعه کوچک، درست مانند یک نگهبان هوشمند، جریان مایع خنک‌کننده را مدیریت می‌کند و نادیده گرفتن هشدارهای آن می‌تواند تجربه رانندگی شما را به کلی تحت تأثیر قرار دهد.

ترموستات خودرو چیست و چرا مهم است؟

ترموستات یک شیر حساس به دما است که بین موتور و رادیاتور قرار می‌گیرد و نقش یک دروازه‌بان را برای مایع خنک‌کننده (ضدیخ) ایفا می‌کند. وظیفه اصلی آن، حفظ دمای موتور در محدوده عملیاتی استاندارد (معمولاً بین ۸۰ تا ۹۵ درجه سانتی‌گراد) است. زمانی که موتور سرد است، ترموستات مسیر جریان مایع خنک‌کننده به سمت رادیاتور را مسدود نگه می‌دارد. این کار باعث می‌شود موتور سریع‌تر به دمای بهینه خود برسد که نتیجه آن کاهش استهلاک، کاهش آلایندگی و بهبود مصرف سوخت است. پس از گرم شدن موتور و رسیدن به دمای مشخص، ترموستات باز شده و به مایع خنک‌کننده اجازه می‌دهد تا برای خنک شدن وارد رادیاتور شود و سپس به موتور بازگردد. این چرخه به طور مداوم تکرار می‌شود تا دمای موتور همواره در حالت ایده‌آل باقی بماند.

مهم‌ترین علائم خرابی ترموستات خودرو

خرابی ترموستات معمولا به دو شکل اصلی رخ می‌دهد: یا در حالت باز قفل می‌شود یا در حالت بسته گیر می‌کند. هر یک از این حالت‌ها نشانه‌های مشخصی دارند که شناخت آن‌ها برای تشخیص سریع مشکل ضروری است.

بالا رفتن غیرعادی آمپر آب

یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین نشانه‌های خرابی ترموستات، بالا رفتن آمپر دمای آب به سمت محدوده قرمز یا همان جوش آوردن خودرو است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که ترموستات در حالت “بسته” گیر کرده باشد. در این شرایط، مسیر عبور مایع خنک‌کننده داغ از موتور به رادیاتور مسدود می‌شود و مایع نمی‌تواند خنک شود. در نتیجه، دمای موتور به سرعت و به شکل کنترل‌نشده‌ای افزایش می‌یابد که می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی مانند سوختن واشر سرسیلندر یا حتی آسیب به بلوک موتور شود.

نوسان عجیب آمپر دمای آب

اگر مشاهده کردید که عقربه دمای آب به طور نامنظم بین محدوده سرد و گرم نوسان می‌کند، این می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد نامناسب ترموستات باشد. این مشکل معمولا به دلیل گیر کردن لحظه‌ای یا باز و بسته شدن نامنظم شیر ترموستات رخ می‌دهد. آمپر ممکن است برای مدتی بالا برود و سپس ناگهان به حالت نرمال بازگردد. این نوسانات نشان می‌دهد که ترموستات در کنترل دقیق جریان مایع خنک‌کننده ناتوان است و باید به زودی بررسی شود.

سرد بودن بخاری خودرو

سیستم بخاری خودرو از گرمای مایع خنک‌کننده موتور برای تولید هوای گرم استفاده می‌کند. اگر ترموستات در حالت «باز» گیر کرده باشد، مایع خنک‌کننده به طور مداوم در حال گردش بین موتور و رادیاتور خواهد بود. این امر مانع از رسیدن موتور به دمای عملیاتی استاندارد خود می‌شود و موتور همیشه خنک‌تر از حد معمول کار می‌کند. در نتیجه، مایع خنک‌کننده به اندازه کافی داغ نمی‌شود تا بتواند گرمای لازم برای بخاری را تأمین کند و شما با باد سرد یا ولرم از دریچه‌های بخاری مواجه خواهید شد، به‌خصوص در روزهای سرد سال.

پیشنهاد می‌کنیم که با علائم خرابی واتر پمپ خودرو هم اشنا شوید.

نشت مایع خنک کننده

گاهی اوقات خرابی ترموستات می‌تواند منجر به نشت مایع خنک‌کننده شود. اگر ترموستات در حالت بسته قفل شود، فشار و دمای مایع در داخل موتور به شدت افزایش می‌یابد. این فشار اضافی می‌تواند به واشرها و شلنگ‌های اطراف محفظه ترموستات آسیب برساند و باعث نشت مایع شود. اگر لکه‌های سبزرنگ، صورتی یا زردرنگ (بسته به رنگ ضدیخ) در زیر خودرو و نزدیک به قسمت جلویی موتور مشاهده کردید، حتماً محفظه ترموستات را برای هرگونه نشتی بررسی کنید.

افزایش ناگهانی مصرف سوخت

موتور خودرو برای دستیابی به بهینه‌ترین احتراق و کمترین مصرف سوخت، باید در دمای مشخصی کار کند. زمانی که ترموستات در حالت باز گیر کرده و موتور بیش از حد خنک باقی می‌ماند، کامپیوتر خودرو (ECU) این وضعیت را به عنوان «سرد بودن موتور» تفسیر می‌کند و برای جبران آن، دستور پاشش سوخت بیشتری را به انژکتورها می‌دهد. این فرآیند که شبیه به حالت «ساسات» در خودروهای قدیمی است، منجر به افزایش قابل توجه مصرف سوخت می‌شود. البته بد نیست که با علائم خرابی پمپ بنزین خودرو هم آشنا شوید.

تغییر صدای موتور خودرو

شنیدن صداهای غیرعادی مانند جوشیدن یا قل‌قل از سمت موتور، می‌تواند نشانه‌ای از افزایش بیش از حد دمای مایع خنک‌کننده باشد. این صداها به دلیل به جوش آمدن مایع در داخل بلوک موتور ایجاد می‌شوند که نتیجه مستقیم مسدود شدن مسیر آن توسط یک ترموستات خراب (در حالت بسته) است. نادیده گرفتن این صداها می‌تواند به سرعت به مشکلات جدی‌تر ختم شود.

انواع خرابی رایج ترموستات

همانطور که اشاره شد، خرابی این قطعه به دو شکل اصلی بروز می‌کند که هر کدام پیامدهای متفاوتی برای موتور دارند.

قفل شدن در حالت بسته

این حالت خطرناک‌ترین نوع خرابی است. وقتی ترموستات بسته می‌ماند، چرخه خنک‌کاری متوقف شده و موتور در عرض چند دقیقه به شدت داغ می‌شود (جوش می‌آورد). ادامه رانندگی در این وضعیت می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به موتور وارد کند.

قفل شدن در حالت باز

در این حالت، ترموستات همیشه باز است و مایع خنک‌کننده بدون وقفه در سیستم گردش می‌کند. این وضعیت باعث می‌شود موتور دیرتر گرم شده و هرگز به دمای بهینه کاری خود نرسد. پیامدهای اصلی آن شامل موارد زیر است:

• افزایش مصرف سوخت
• کاهش راندمان موتور
• افزایش استهلاک قطعات داخلی موتور
• عملکرد ضعیف یا عدم کارکرد بخاری

روش‌های تست و تشخیص خرابی

قبل از اقدام به تعویض، می‌توانید با روش‌های ساده‌ای از خرابی ترموستات اطمینان حاصل کنید.

بررسی شلنگ‌های رادیاتور

این یک روش ساده و کاربردی برای تشخیص اولیه است.

1. خودرو را روشن کنید و اجازه دهید موتور برای چند دقیقه کار کند تا کمی گرم شود.
2. با احتیاط کامل (مراقب قطعات داغ و متحرک باشید)، شلنگ بالایی رادیاتور (که از موتور به رادیاتور می‌رود) و شلنگ پایینی رادیاتور (که از رادیاتور به موتور بازمی‌گردد) را لمس کنید.
3. حالت نرمال: هر دو شلنگ باید به تدریج گرم شوند.
4. ترموستات بسته مانده: شلنگ بالایی بسیار داغ و شلنگ پایینی سرد باقی می‌ماند.
5. ترموستات باز مانده: هر دو شلنگ تقریباً همزمان و به آرامی گرم می‌شوند که نشان می‌دهد مایع از همان ابتدا در حال گردش است.

تست ترموستات با آب جوش

این روش دقیق‌تر است اما نیاز به باز کردن قطعه از روی موتور دارد.

• ابتدا ترموستات را از محفظه خود خارج کنید. (قبل از این کار مطمئن شوید موتور کاملا سرد است)
• دمای عملکرد ترموستات که روی بدنه آن حک شده است را یادداشت کنید (مثلاً ۸۲°C).
• یک ظرف فلزی را از آب پر کرده و ترموستات را داخل آن قرار دهید.
• ظرف را روی حرارت قرار داده و یک دماسنج مخصوص مایعات را نیز در آب بگذارید.
• با افزایش دمای آب، عملکرد ترموستات را زیر نظر بگیرید. شیر ترموستات باید نزدیک به دمای مشخص شده روی آن، شروع به باز شدن کند. اگر در دمای بسیار پایین‌تر باز شد یا با رسیدن به نقطه جوش همچنان بسته باقی ماند، ترموستات خراب است.

راهکارهای رفع خرابی ترموستات

پس از اطمینان از خرابی، باید برای رفع مشکل اقدام کرد. در ادامه به راهکارهای موجود می‌پردازیم.

آیا ترموستات قابل تعمیر است؟

پاسخ کوتاه »خیر» است. ترموستات یک قطعه مکانیکی-حرارتی مهر و موم شده است و اجزای داخلی آن قابل تعمیر یا تنظیم نیستند. با توجه به قیمت پایین این قطعه و نقش حیاتی آن در سلامت موتور، هرگونه تلاش برای تعمیر آن غیرمنطقی و پرخطر است. تنها راه حل مطمئن و استاندارد، تعویض کامل آن است.

مراحل تعویض ترموستات خودرو

تعویض ترموستات فرآیند پیچیده‌ای نیست اما نیاز به دقت دارد. مراحل کلی آن به شرح زیر است:

1. اطمینان از سرد بودن موتور: این مهم‌ترین نکته ایمنی است. هرگز روی موتور داغ کار نکنید.
2. تخلیه بخشی از مایع خنک‌کننده: مقداری از مایع رادیاتور را تخلیه کنید تا سطح آن پایین‌تر از محفظه ترموستات قرار گیرد.
3. پیدا کردن محفظه ترموستات: این محفظه معمولاً در جایی قرار دارد که شلنگ بالایی رادیاتور به موتور متصل می‌شود.
4. باز کردن محفظه: پیچ‌های نگهدارنده درپوش محفظه را باز کنید.
5. خارج کردن ترموستات قدیمی: ترموستات خراب و واشر (گسکت) قدیمی را بردارید.
6. تمیز کردن سطح: محل قرارگیری واشر را به خوبی تمیز کنید تا هیچ اثری از واشر قبلی باقی نماند.
7. نصب ترموستات جدید: ترموستات و واشر جدید را در جهت صحیح قرار داده و درپوش محفظه را ببندید.
8. پر کردن مایع خنک‌کننده: مایع خنک‌کننده‌ای را که تخلیه کرده بودید، به سیستم بازگردانید و در صورت نیاز، سطح آن را تکمیل کنید.
9. هواگیری سیستم: پس از اتمام کار، سیستم خنک‌کننده را هواگیری کنید تا عملکرد آن مختل نشود.

نکات مهم هنگام تعویض ترموستات

• استفاده از ترموستات مناسب: همیشه از ترموستاتی با درجه دمای توصیه‌شده توسط کارخانه سازنده خودرو استفاده کنید. استفاده از ترموستات با دمای پایین‌تر یا بالاتر، عملکرد موتور را مختل می‌کند.
• تعویض واشر (گسکت): همزمان با تعویض ترموستات، حتماً واشر آب‌بندی آن را نیز تعویض کنید تا از بروز نشتی در آینده جلوگیری شود.
• بررسی کیفیت مایع خنک‌کننده: این یک فرصت خوب برای بررسی کیفیت و سطح ضدیخ خودرو است. در صورت نیاز، آن را تعویض کنید.

اگر نیاز به تعویض ترموستات یا سایر قطعات خودرو دارید، می‌توانید آن‌ها را با خرید اقساطی تهیه کنید.

نتیجه‌گیری

ترموستات به عنوان تنظیم‌کننده دمای موتور، نقشی حیاتی در عملکرد صحیح، مصرف سوخت بهینه و طول عمر خودرو ایفا می‌کند. شناسایی به موقع علائم خرابی آن، مانند جوش آوردن، نوسان آمپر، کار نکردن بخاری و افزایش مصرف سوخت، می‌تواند از بروز خسارت‌های سنگین و پرهزینه به موتور جلوگیری کند. این قطعه قابل تعمیر نیست و بهترین و ایمن‌ترین راهکار پس از تشخیص خرابی، تعویض آن با یک قطعه استاندارد و متناسب با مدل خودرو است. رسیدگی به این جزء کوچک اما مهم، تضمین‌کننده آرامش خاطر شما در رانندگی‌های طولانی و روزمره خواهد بود. در شاپ پلاس همچنین می‌توانید مقالات آموزشی و تخصصی بیشتری درباره نگهداری خودرو مطالعه کنید.

سوالات متداول

۱٫ هزینه تعویض ترموستات چقدر است؟

هزینه آن شامل قیمت قطعه و دستمزد مکانیک است که بسته به مدل خودرو متغیر بوده اما عموماً یک تعمیر کم‌هزینه محسوب می‌شود.

۲٫ آیا می‌توان با ترموستات خراب رانندگی کرد؟

رانندگی با ترموستاتی که در حالت بسته گیر کرده بسیار خطرناک است و به سرعت به موتور آسیب می‌زند؛ رانندگی با ترموستات باز مانده نیز در بلندمدت به موتور و مصرف سوخت آسیب می‌رساند.

۳٫ عمر مفید ترموستات چقدر است و چه زمانی باید تعویض شود؟

عمر مفید مشخصی ندارد، اما بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند که همزمان با تعویض تسمه تایم یا هر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر به صورت پیشگیرانه تعویض شود.

۴٫ اگر ترموستات را به طور کامل از سیستم حذف کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟

حذف کامل ترموستات باعث می‌شود موتور هرگز به دمای بهینه نرسد که نتیجه آن افزایش شدید مصرف سوخت، استهلاک بالا و آلایندگی بیشتر خواهد بود و این کار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.